Não bộ muốn hoạt động tốt phải có 3 điều kiện chính: phát triển đầy đủ trong một cơ thể khỏe mạnh, có môi trường tự nhiên - xã hội thuận lợi và được cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cần thiết hằng ngày. Để có con thông minh, cha mẹ cần có chế độ ăn uống khoa học từ trước khi thụ thai.
Não bộ con người được hình thành, phát triển chủ yếu từ giai đoạn bào thai và hoàn thiện dần sau khi sinh. Trong 3 tháng đầu của thai kỳ, cơ quan này phát triển rất nhanh với tốc độ 250.000 tế bào mỗi phút. Lúc mới sinh, não trẻ chưa trưởng thành vì chưa được myeline hóa. Khi trẻ 6 tháng tuổi, não đã có đủ các thùy, rãnh và bề mặt giống như não người lớn. Cuối năm thứ nhất, trọng lượng não lớn gấp 2 lần lúc sinh. Trẻ 3 tuổi, số tế bào thần kinh đạt mức tối đa (khoảng 14 tỷ), trọng lượng não cũng đạt 80% so với khi trưởng thành. Từ lúc này, các tế bào thần kinh không được sinh ra thêm mà chỉ hoàn thiện dần về chức năng và cấu trúc. Khi 8-9 tuổi, các tế bào thần kinh được biệt hóa hoàn toàn như người lớn, não nặng khoảng 1.400 g. Trong khoảng 9-20 tuổi, não chỉ tăng thêm 100 g.
Trong quá trình sống, nhiều tế bào thần kinh bị thoái hóa và mất đi. Nếu não bộ bị tổn thương thì không có sự phục hồi hoàn toàn. Vì vậy, những năm đầu tiên là cơ hội duy nhất trong đời để não bộ được phát triển hoàn hảo. Tất cả các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển của trẻ trong giai đoạn này (từ lúc còn là bào thai) đều ảnh hưởng đến não.
Quá trình myeline hóa các tổ chức và tế bào thần kinh:
Myeline là một chất béo bao bọc dây thần kinh, giúp dẫn truyền xung động, điện thế của tế bào thần kinh. Cùng với quá trình myeline hóa, các tế bào này ngày càng có nhiều nhánh và dày đặc hơn, khiến các chức năng điều hòa của não và hệ thần kinh trở nên hoàn thiện và tinh vi hơn.
Nếu không có quá trình myeline hóa, hay myeline hóa không hoàn toàn, tế bào thần kinh sẽ không hoặc kém hoạt động, dẫn đến chậm phát triển vận động và trí tuệ.
Do vậy, để cho ra đời một trẻ thông minh, cha mẹ nên chú ý một số điểm sau:
Bào thai phải được tạo thành từ cha mẹ (đặc biệt là người mẹ) khỏe mạnh. Trong suốt thời kỳ thai nghén, vấn đề ăn uống và sức khỏe của người mẹ phải được đảm bảo (đủ lượng và chất), bào thai phải được bảo vệ để phát triển bình thường. Như vậy, não bộ sẽ hình thành và phát triển đầy đủ, tránh được các dị dạng.
Sau khi sinh ra, đặc biệt trong những năm đầu tiên của cuộc đời, vai trò của chế độ dinh dưỡng rất quan trọng, giúp cho các tế bào thần kinh được phát triển và biệt hóa tối ưu. Nếu thiếu các chất dinh dưỡng, trẻ sẽ bị suy dinh dưỡng, thiếu máu và các rối loạn..., để lại những hậu quả vĩnh viễn cho não bộ, không hồi phục được.
Trong những năm tiếp theo và thời kỳ vị thành niên (giai đoạn hoàn thiện chức năng các tế bào thần kinh và quá trình myeline hóa, tạo lập các phản xạ có điều kiện), vấn đề đảm bảo dinh dưỡng, phòng chống bệnh tật, tạo môi trường phát triển thuận lợi càng phải được chú trọng.
Các hướng dẫn cụ thể về dinh dưỡng:
Ngay từ trước khi thụ thai, cha mẹ phải chuẩn bị tốt về sức khỏe (dự trữ đầy đủ về dinh dưỡng) và tinh thần. Không nên để người mẹ có những thiếu hụt về dinh dưỡng trước khi có thai (thiếu máu, thiếu axit folic...) vì việc bổ sung các chất đó từ khi mang thai là hơi muộn, hiệu quả sẽ thấp.
Khi có thai, người mẹ cần ăn uống đủ cả về lượng và chất nhằm đảm bảo cho hoạt động cơ thể mẹ và giúp thai nhi phát triển tốt (trong 9 tháng mang thai, người mẹ cần tăng 10-12 kg). Nên sử dụng các loại thức ăn đa dạng, ăn thực phẩm sạch, tỷ lệ chất đạm - mỡ -đường cân đối, dùng nhiều cá và rau quả. Phòng chống thiếu máu cho người mẹ và thai nhi bằng cách uống viên bổ sung sắt và folic, sử dụng muối iốt hằng ngày.
Khi ra đời, sữa mẹ là nguồn thức ăn tốt nhất cho trẻ. Vì vậy, cần tận dụng sữa mẹ bằng mọi cách. Các nghiên cứu cho thấy, trẻ được nuôi đầy đủ bằng sữa mẹ sẽ phát triển trí tuệ, sức đề kháng và miễn dịch tốt hơn những trẻ được nuôi bằng thức ăn nhân tạo. Từ 5-6 tháng tuổi, nên cho trẻ ăn bổ sung, nhưng vẫn tiếp tục cho bú mẹ đến 18-24 tháng.
Bữa ăn bổ sung của trẻ cần có đủ 4 nhóm thực phẩm: bột, đạm, béo, vitamin và muối khoáng. Nên phối hợp đa dạng các thực phẩm ở tỷ lệ cân đối.
TS Nguyễn Xuân Ninh
(Sức Khỏe & Đời Sống)
Theo wtt
